Παρασκευή 3 Σεπτεμβρίου 2010
Κυριακή 22 Αυγούστου 2010
Massachusetts
Massachusetts
Koordinatat: 42 ° 18'N 71 ° 48'W / 42,3 -71,8
Massachusetts(zyrtarisht: The Commonwealth of Massachusetts / shqiptohet Masaçusets) .
Masaçusets eshte shtet federal i Sh.B.A-se. kryeqytet i tij eshte Bostoni, ku ndodhen shume universitete te njohura dhe historike, sic jane Hardvardi, MIT, dhe Tuffts(Tafts)
Koordinatat: 42 ° 18'N 71 ° 48'W / 42,3 -71,8
Massachusetts(zyrtarisht: The Commonwealth of Massachusetts / shqiptohet Masaçusets) .
Masaçusets eshte shtet federal i Sh.B.A-se. kryeqytet i tij eshte Bostoni, ku ndodhen shume universitete te njohura dhe historike, sic jane Hardvardi, MIT, dhe Tuffts(Tafts)
Historia e hershme
Historia e hershme
Masaçusets historikisht banohej nga fise të grupit gjuhësor Algkonkouian, sic ishin Gouampanoagk, Naousët, Nipmouk, Potomtouk dhe Masatsousët (Emri Massachusetts është derivuar nga fjala indiane mass adchu ut (tej kodrës së madhe). Ky emër së pari u paraqit në librin e John Smith A Description of New England (Nje Përshkrim i Anglisë së Re)(1616). Këto fise mbështetnin jetën e tyre në gjueti dhe në peshkimin e balenave, ndërsa regjistrohet se merreshin edhe me kultivimin e kufizuar të drithit dhe misrit. Vendbanimet e tyre përbëheshin nga cadra dhe kasolle të gjata e të ngushta, ndërsa udhëheqësit e këtyre fiseve ishin burrat më të mëdhenj në moshë. Popullsia indigjene u zvogëlua shumë nga epidemitë e ndryshme që u përhapën në fillim të shekullit të 17, për arsye të mbërritjes së Evropianëve, të cilët sollën sëmundje të panjohura për popullsinë indigjene.
Masaçusets historikisht banohej nga fise të grupit gjuhësor Algkonkouian, sic ishin Gouampanoagk, Naousët, Nipmouk, Potomtouk dhe Masatsousët (Emri Massachusetts është derivuar nga fjala indiane mass adchu ut (tej kodrës së madhe). Ky emër së pari u paraqit në librin e John Smith A Description of New England (Nje Përshkrim i Anglisë së Re)(1616). Këto fise mbështetnin jetën e tyre në gjueti dhe në peshkimin e balenave, ndërsa regjistrohet se merreshin edhe me kultivimin e kufizuar të drithit dhe misrit. Vendbanimet e tyre përbëheshin nga cadra dhe kasolle të gjata e të ngushta, ndërsa udhëheqësit e këtyre fiseve ishin burrat më të mëdhenj në moshë. Popullsia indigjene u zvogëlua shumë nga epidemitë e ndryshme që u përhapën në fillim të shekullit të 17, për arsye të mbërritjes së Evropianëve, të cilët sollën sëmundje të panjohura për popullsinë indigjene.
Periudha kolonizuese dhe pavarësia
Periudha kolonizuese dhe pavarësia
Kolonizatorët e parë Britanikë në Masaçusets janë të njohur si Pilgrims dhe themeluan qendrën e banimit të tyre në Plimuth më 1620, duke patur marrëdhënie miqësore me fisin indigjen Gouampanoagk. Plimuthi ishte kolonia e dytë e sukseshme e Britanikëve në Amerikën Veriore, mbas kolonisë Jamestown( Xheimstaun). Përpjekjet e mëparëshme ishin kryesisht kampe të përkohëshme, si në Roanok dhe kolonitë spanjolle në Florida në shekullin e 16-të. Kolonizatorët e parë vinin nga i tërë regjioni Chaverchil i Anglisë, por shumë shpejt Pilgrimsat i ndoqën dhe grupe Puritane ,të cilët themeluan koloninë e tyre në gjirin e Masaçusets në vendin ku sot gjendet kryeqyteti Boston, në vitin 1630.
Puritanët, me besim dhe përkushtim të vecantë në përhapjen e Biblës, erdhën në Masaçusets në kërkim të lirisë fetare, edhe pse shumë më vonë u larguan nga zona për arsye të mungesës së tolerancës fetare të shoqërisë së tyre. Më1636, dy prej tyre, Roger Williams dhe Thomas Hooker, themeluan përkatësisht koloni në Rhode Island(Rod Ailënd) dhe Connecticut(Kënectikat). Në të njëjtën kohë, kolonizatorët ishin vendosur edhe në pjesën e brendëshme të vendit përgjatë lumit Connectikut, në kërkim të tokës bujqësore pjellore. Acarimet ndërmjet fiseve indogjene dhe kolonizuesve Evropianë, shkaktuan midis tyre në vitin 1675 dhe në 1676 konfliktet e njohura si lufta e mbretit Filip, kundër të cilëve u zhvilluan betejat e ashpra dhe fushata për të konsoliduar kolonitë. Përkatësisht, kolonizatorët filluan një fushatë të pasuksesshme në Quebek-un francez në 1690 për zgjerimin e kolonisë. Më 1692 Masaçusets u bë koloni autonome, më e madhja në rajonin e Anglisë së Re, dhe ushtria e saj luftoi dhe mbështeti Britanikët në betejat kundra Francezëve si dhe kundra indogjenëve në zonën e Kanadasë së sotme (atëhere Franca e Re). Masaçusets themeloi gjithashtu edhe qendrën e lëvizjes për pavarësinë nga Britania, dhe për këtë arsye iu dha dhe titulli “Djepi i Lirisë” si dhe “Shpirti i Amerikes”. Kolonizatorët kishin marrëdhënie të tensionuara me monarkinë Britanike, duke shkaktuar dhe një pezullim të plotë në dekadën e vitit 1680. I njohuri historikisht si “Cai i Bostonit” ishte akoma nje shprehje e periudhës së mëvonshme para-revolucionare ne dekadën e 1770, ndërsa ,gjithashtu është e njohur dhe “masakra e Bostonit”, e cila shkallëzoi gjendjen e tensionuar ndërmjet kolonizuesve dhe stemës britanike. Iniciativa dhe Lëvizjet patriotike te ndryshme bashkuan 13 kolonitë dhe shkaktuan revolucionin amerikan. Dy nga betejat e para te revolucionit, beteja e Lexington(Leksingtonit) dhe beteja e Concord (Konkordit), u zhvilluan ne qytetet me të njëjtin emër të Masaçusets.Më vonë,mbas këtyre betejave, koloneli dhe presidenti i mëvonshëm George Washington (Xhorxh Uashington), mori përsipër kryesinë e ushtrisë kontinentale dhe triumfi i tij i parë erdhi mbas rrethimit njëmbëdhjetë mujor të Bostonit ne fillim te 1776, kur qëndresa e suksesshme e lartesisë së Dorcester ,detyroi Britaniket te largohen nga Bostoni. Kushtetuta ligjvënëse shtetërore e Masaçusets u votua në 1780 dhe ishte kushtetuta e parë shtetërore, e cila ofronte të drejta te barabarta dhe hiqte skllavërinë. Më 6 Shkurt te vitit 1778 Masaçusets ishte shteti I 6-te që pranoi kushtetutën e SH.B.A-së dhe u bashkua me të.
***
***
***
***
***
Kolonizatorët e parë Britanikë në Masaçusets janë të njohur si Pilgrims dhe themeluan qendrën e banimit të tyre në Plimuth më 1620, duke patur marrëdhënie miqësore me fisin indigjen Gouampanoagk. Plimuthi ishte kolonia e dytë e sukseshme e Britanikëve në Amerikën Veriore, mbas kolonisë Jamestown( Xheimstaun). Përpjekjet e mëparëshme ishin kryesisht kampe të përkohëshme, si në Roanok dhe kolonitë spanjolle në Florida në shekullin e 16-të. Kolonizatorët e parë vinin nga i tërë regjioni Chaverchil i Anglisë, por shumë shpejt Pilgrimsat i ndoqën dhe grupe Puritane ,të cilët themeluan koloninë e tyre në gjirin e Masaçusets në vendin ku sot gjendet kryeqyteti Boston, në vitin 1630.
Puritanët, me besim dhe përkushtim të vecantë në përhapjen e Biblës, erdhën në Masaçusets në kërkim të lirisë fetare, edhe pse shumë më vonë u larguan nga zona për arsye të mungesës së tolerancës fetare të shoqërisë së tyre. Më1636, dy prej tyre, Roger Williams dhe Thomas Hooker, themeluan përkatësisht koloni në Rhode Island(Rod Ailënd) dhe Connecticut(Kënectikat). Në të njëjtën kohë, kolonizatorët ishin vendosur edhe në pjesën e brendëshme të vendit përgjatë lumit Connectikut, në kërkim të tokës bujqësore pjellore. Acarimet ndërmjet fiseve indogjene dhe kolonizuesve Evropianë, shkaktuan midis tyre në vitin 1675 dhe në 1676 konfliktet e njohura si lufta e mbretit Filip, kundër të cilëve u zhvilluan betejat e ashpra dhe fushata për të konsoliduar kolonitë. Përkatësisht, kolonizatorët filluan një fushatë të pasuksesshme në Quebek-un francez në 1690 për zgjerimin e kolonisë. Më 1692 Masaçusets u bë koloni autonome, më e madhja në rajonin e Anglisë së Re, dhe ushtria e saj luftoi dhe mbështeti Britanikët në betejat kundra Francezëve si dhe kundra indogjenëve në zonën e Kanadasë së sotme (atëhere Franca e Re). Masaçusets themeloi gjithashtu edhe qendrën e lëvizjes për pavarësinë nga Britania, dhe për këtë arsye iu dha dhe titulli “Djepi i Lirisë” si dhe “Shpirti i Amerikes”. Kolonizatorët kishin marrëdhënie të tensionuara me monarkinë Britanike, duke shkaktuar dhe një pezullim të plotë në dekadën e vitit 1680. I njohuri historikisht si “Cai i Bostonit” ishte akoma nje shprehje e periudhës së mëvonshme para-revolucionare ne dekadën e 1770, ndërsa ,gjithashtu është e njohur dhe “masakra e Bostonit”, e cila shkallëzoi gjendjen e tensionuar ndërmjet kolonizuesve dhe stemës britanike. Iniciativa dhe Lëvizjet patriotike te ndryshme bashkuan 13 kolonitë dhe shkaktuan revolucionin amerikan. Dy nga betejat e para te revolucionit, beteja e Lexington(Leksingtonit) dhe beteja e Concord (Konkordit), u zhvilluan ne qytetet me të njëjtin emër të Masaçusets.Më vonë,mbas këtyre betejave, koloneli dhe presidenti i mëvonshëm George Washington (Xhorxh Uashington), mori përsipër kryesinë e ushtrisë kontinentale dhe triumfi i tij i parë erdhi mbas rrethimit njëmbëdhjetë mujor të Bostonit ne fillim te 1776, kur qëndresa e suksesshme e lartesisë së Dorcester ,detyroi Britaniket te largohen nga Bostoni. Kushtetuta ligjvënëse shtetërore e Masaçusets u votua në 1780 dhe ishte kushtetuta e parë shtetërore, e cila ofronte të drejta te barabarta dhe hiqte skllavërinë. Më 6 Shkurt te vitit 1778 Masaçusets ishte shteti I 6-te që pranoi kushtetutën e SH.B.A-së dhe u bashkua me të.
***
***
***
***
***
Historia moderne (shekulli 19-te – 21-te)
Historia moderne (shekulli 19-te – 21-te)
Më 15 Mars të vitit 1820 zona e Meinit (Maine) u nda nga Massachusetts, në të cilën përkiste fillimisht si zona veriore e saj dhe më vonë u nda edhe nga shteti i New Hampshire(Nju Hemshë). Meini iu bashkua Sh.B.A-së si shteti i 23-të, si rezultat i bashkëbisedimeve dhe marrëveshjes së nënshkruar në Missouri(Misuri).
Gjatë shekullit të 19-të, Masaçusets dhe e gjithe Anglia e Re përbënin në rang kombëtar dhe global pionierët e revolucionit industrial, duke u zhvilluar kryesisht në makineritë e ndërtimit dhe tekstilet.
Ekonomia u shndërrua nga nje ekonomi bujqësore në një ekonomi industriale, fillimisht me përdorimin e lumenjve të gjerë, dhe më pas me lëvizjen e makinerive me avull për funksionimin e njësive të prodhimit te tekstileve, këpucëve, mobiljeve dhe makinerive të ndryshme.
Nevoja për krahun e punës ishte shumë e madhe,kështu që pati nje rritje dhe dyndje të madhe të njerëzve, fillimisht nga shtetet e tjera federale të Sh.B.A-së dhe më vonë nga Kanadaja dhe Evropa.
Para luftës civile amerikane, Masaçusets ishte qendra e progresivizimit shoqëror, të lëvizjes së përmbajtjes dhe të shfuqizimit të ligjit të dënimit me vdekje në gjithë territorin Amerikan. Konkurenca e këtyre ideve udhëhoqi në trazira ndërmjet viteve 1835 dhe 1837 në shtetin e Masaçusets, ndërsa mbështetësit për heqjen e dënimit me vdekje, kontribuan jashtëzakonisht shumë gjate luftës civile dhe në politikën që u hartua më vonë.
Masaçusets ishte shteti i parë që hoqi skllavërinë me një ligj të vitit 1783 duke interpretuar kushtetutën e pare te vitit 1780. Gjithashtu, ishte shteti i parë që rekrutoi, trajnoi, stërviti dhe punësoi një batalion ushtarësh me ngjyrë në ushtrinë e saj.
Ekonomia industriale filloi të ketë një rënie në fillim të shekullit të 20-të me largimin e shumë firmave dhe deri më 1920 konkurenca nga jugu ne lidhje dhe me krizën e madhe ekonomike shkaktuan rënien e dy fushave kryesore të prodhimit në Masaçusets, tekstilet dhe këpucëve, pavarësisht se disa njësi jetuan deri në vitin 1950. Mbas Luftes se Dytë Botërore, ekonomia e Masaçusets u shndërrua nga industri prodhuese në industri shërbimesh dhe në ekonomi të industrisë së teknologjisë se lartë.
Investimet shtetërore dhe private, si dhe aktivitetet në institutet dhe qendrat kërkimore, çuan në një klimë të re më të përmirësuar, me ulje të papunësisë dhe rritjen e të ardhurave për frymë. Dhjetëvjeçarin e 1970 qytetet u përhapën në rrethinat e pafundme dhe zonat rreth Bostonit ishin mbushur plot me firma teknologjike dhe institute të arsimimit të lartë.
Në vitet e fundit vihet re se turizmi luan gjthashtu nje rol të rëndësishëm në politikën ekonomike shtetërore me Bostonin dhe Cape Cod (Kep Kod) te jene destinacionet kryesore, duke pasuar Salem, Plymouth dhe zonat Berkshire.
Më 15 Mars të vitit 1820 zona e Meinit (Maine) u nda nga Massachusetts, në të cilën përkiste fillimisht si zona veriore e saj dhe më vonë u nda edhe nga shteti i New Hampshire(Nju Hemshë). Meini iu bashkua Sh.B.A-së si shteti i 23-të, si rezultat i bashkëbisedimeve dhe marrëveshjes së nënshkruar në Missouri(Misuri).
Gjatë shekullit të 19-të, Masaçusets dhe e gjithe Anglia e Re përbënin në rang kombëtar dhe global pionierët e revolucionit industrial, duke u zhvilluar kryesisht në makineritë e ndërtimit dhe tekstilet.
Ekonomia u shndërrua nga nje ekonomi bujqësore në një ekonomi industriale, fillimisht me përdorimin e lumenjve të gjerë, dhe më pas me lëvizjen e makinerive me avull për funksionimin e njësive të prodhimit te tekstileve, këpucëve, mobiljeve dhe makinerive të ndryshme.
Nevoja për krahun e punës ishte shumë e madhe,kështu që pati nje rritje dhe dyndje të madhe të njerëzve, fillimisht nga shtetet e tjera federale të Sh.B.A-së dhe më vonë nga Kanadaja dhe Evropa.
Para luftës civile amerikane, Masaçusets ishte qendra e progresivizimit shoqëror, të lëvizjes së përmbajtjes dhe të shfuqizimit të ligjit të dënimit me vdekje në gjithë territorin Amerikan. Konkurenca e këtyre ideve udhëhoqi në trazira ndërmjet viteve 1835 dhe 1837 në shtetin e Masaçusets, ndërsa mbështetësit për heqjen e dënimit me vdekje, kontribuan jashtëzakonisht shumë gjate luftës civile dhe në politikën që u hartua më vonë.
Masaçusets ishte shteti i parë që hoqi skllavërinë me një ligj të vitit 1783 duke interpretuar kushtetutën e pare te vitit 1780. Gjithashtu, ishte shteti i parë që rekrutoi, trajnoi, stërviti dhe punësoi një batalion ushtarësh me ngjyrë në ushtrinë e saj.
Ekonomia industriale filloi të ketë një rënie në fillim të shekullit të 20-të me largimin e shumë firmave dhe deri më 1920 konkurenca nga jugu ne lidhje dhe me krizën e madhe ekonomike shkaktuan rënien e dy fushave kryesore të prodhimit në Masaçusets, tekstilet dhe këpucëve, pavarësisht se disa njësi jetuan deri në vitin 1950. Mbas Luftes se Dytë Botërore, ekonomia e Masaçusets u shndërrua nga industri prodhuese në industri shërbimesh dhe në ekonomi të industrisë së teknologjisë se lartë.
Investimet shtetërore dhe private, si dhe aktivitetet në institutet dhe qendrat kërkimore, çuan në një klimë të re më të përmirësuar, me ulje të papunësisë dhe rritjen e të ardhurave për frymë. Dhjetëvjeçarin e 1970 qytetet u përhapën në rrethinat e pafundme dhe zonat rreth Bostonit ishin mbushur plot me firma teknologjike dhe institute të arsimimit të lartë.
Në vitet e fundit vihet re se turizmi luan gjthashtu nje rol të rëndësishëm në politikën ekonomike shtetërore me Bostonin dhe Cape Cod (Kep Kod) te jene destinacionet kryesore, duke pasuar Salem, Plymouth dhe zonat Berkshire.
GJEOGRAFIA
Gjeografia
Kufinjtë e Masaçusets ne veri janë :New Hampshire dhe Vermont, ne perëndim me Nju Jorkun, ne jug :Connecticut dhe Rhode Island. Ishujt “Vreshti i Martha's "(Martha’s Vineyard) dhe Nantucket gjenden në bregdetin juglindor.
Qyteti më i madh është Bostoni. Qytete te tjera te mëdha janë: Cambridge(Kembrixh), New Bedford, Worcester, Lowell, Springfield dhe Pittsfield. Pika më e lartë në Massachusetts është Gkreilok i lartë (1064 m) dhe gjendet në qarkun Berkshire.
Sipërfaqja e shtetit është 27,336 km katrorë dhe 25.7% e vendit është ujë.
Kufinjtë e Masaçusets ne veri janë :New Hampshire dhe Vermont, ne perëndim me Nju Jorkun, ne jug :Connecticut dhe Rhode Island. Ishujt “Vreshti i Martha's "(Martha’s Vineyard) dhe Nantucket gjenden në bregdetin juglindor.
Qyteti më i madh është Bostoni. Qytete te tjera te mëdha janë: Cambridge(Kembrixh), New Bedford, Worcester, Lowell, Springfield dhe Pittsfield. Pika më e lartë në Massachusetts është Gkreilok i lartë (1064 m) dhe gjendet në qarkun Berkshire.
Sipërfaqja e shtetit është 27,336 km katrorë dhe 25.7% e vendit është ujë.
DEMOGRAFIA
Në vitin 2000 popullsia e vendit ishte: 89.23% te bardhë, 6.97% afrikanoamerikanë & 4.22% aziatikë
Popullsia ne vitin 2003 ishte 6.433.422. Nga të cilët 81,9 % ishin të bardhë, 6,8% origjinë hispanike, 5,4% me ngjyrë dhe Afrikanoamerikanë, 3,8% Asiatikë dhe 0,2% Indianë.
Në vitin 2005 popullsia e vendit ishte: 87.89% të bardhe, 7.58% popullsi me ngjyrë & 5.13% aziatikë
Popullsia ne vitin 2003 ishte 6.433.422. Nga të cilët 81,9 % ishin të bardhë, 6,8% origjinë hispanike, 5,4% me ngjyrë dhe Afrikanoamerikanë, 3,8% Asiatikë dhe 0,2% Indianë.
Në vitin 2005 popullsia e vendit ishte: 87.89% të bardhe, 7.58% popullsi me ngjyrë & 5.13% aziatikë
Ekonomia dhe infrastruktura
Industritë më të rëndësishme janë elektroteknike dhe elektronike, peshkimi demersal, industria ushqimore, industria metalurgjike, industria e tekstileve, industria nxhinierike dhe industria inxhinierike mekanike.
Masaçusets është ndër shtetet federalë të Sh.B.A-së më të suksesshme dhe më të zhvilluara në aspektin ekonomik. Produkti i brendshëm Bruto për frymë - treguesi më i rëndësishëm i mirëqenies - ishte në 2006 në US $ 46.721, duke u renditur në shkallë kombëtare në vendin e tretë (mesatarja kombëtare prej 50 shteteve federale të SHBA-së është $37.714 USD).
Masaçusets është ndër shtetet federalë të Sh.B.A-së më të suksesshme dhe më të zhvilluara në aspektin ekonomik. Produkti i brendshëm Bruto për frymë - treguesi më i rëndësishëm i mirëqenies - ishte në 2006 në US $ 46.721, duke u renditur në shkallë kombëtare në vendin e tretë (mesatarja kombëtare prej 50 shteteve federale të SHBA-së është $37.714 USD).
ARSIMI
Masaçusets është një ndër shtetet federale më të rëndësishëm në sektorin e arsimit të gjithë Sh.B.A-së. Universitete të mëdha kombëtare janë përmbledhur në Universitetin e Massachusetts (UMass) vendin kryesor në Amherst si dhe universitetet më të famshme private: Universitetin e Hardvardit dhe Massachusetts Institute of Technology (MIT), të vendosura në Cambridge (Kembrixh). Universitetet e tjera private janë:Boston University (Universiteti i Bostonit), Boston College, North University(Universiteti i Veriut), Suffolk University dhe Tufts University (Universiteti Tafts).
Pamjet e mesiperme jane nga Universiteti i Massachusetts (UMass)
Pamjet e mesiperme jane nga Universiteti i Massachusetts (UMass)
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)